Piktogramy – co to, jakie są rodzaje, przykłady i co oznaczają?
Różnego typu znaki stosowane są w celu przekazywania istotnych, np. dla bezpieczeństwa, informacji. Znaki ułatwiają poruszanie się po danej przestrzeni, wskazują, jak należy obchodzić się z określonymi produktami, ostrzegają przed występującymi zagrożeniami itp. Aby oznakowanie spełniało swoją funkcję, musi być przede wszystkim czytelne dla odbiorców. Jest to możliwe dzięki piktogramom. Warto przyjrzeć się, co to są piktogramy, co oznaczają i czy ich znaczenie jest zawsze takie samo.
Czym są piktogramy?
Piktogram to rysunek, który stanowi graficzną reprezentację jakiegoś pojęcia. Zgodnie z definicją, którą można znaleźć w słowniku PWN, taki znak jest jednoznacznie zrozumiały dla użytkowników różnych narodowości.
Dużą zaletą piktogramów jest ich czytelność, bez względu na to, w jakim języku porozumiewają się odbiorcy. Dzięki piktogramom możliwe jest przekazywanie informacji bez używania słów (chociaż niekiedy razem z elementem graficznym występuje krótkie wyrażenie, które doprecyzowuje znaczenie znaku).
Widząc tabliczkę, na której widnieje żółty trójkąt z czarnym piorunem, od razu wiadomo, co to jest za znak i jakie jest jego znaczenie. Piktogram – w tym przypadku piorun stanowiący graficzne przedstawienie prądu elektrycznego – jest dla wszystkich jasny. Symbol pioruna powszechnie wykorzystuje się do oznakowania urządzeń pod napięciem. Z kolei kształt znaku (trójkąt) i jego kolor (żółty) są charakterystyczne dla znaków ostrzegawczych.
Piktogramy są zrozumiałe dla użytkowników, ale często ich znaczenie zależy od kontekstu lub od innych czynników (np. kształtu lub koloru samego znaku, na którym występuje). Dobrym przykładem może być np. biała strzałka z grotem do góry, która stosowana jest na znakach drogowych. Co innego oznacza na okrągłym znaku, a co innego na znaku kwadratowym. W pierwszym przypadku jest to znak nakazu, wskazujący określony sposób poruszania się, natomiast znak kwadratowy informuje kierowców, że droga, na którą wjeżdżają jest jednokierunkowa.
Piktogramy informacyjne
Z piktogramami można spotkać się np. na znakach w przestrzeniach takich jak dworce czy lotniska. W takich miejscach stosowanie oznakowania, które jest czytelne bez względu na to, jakim językiem władają odbiorcy, wydaje się szczególnie istotne. Piktogramy informacyjne wykorzystuje się również w innych miejscach publicznych, np. w przychodniach, szpitalach, bankach itp.
Piktogramy i ich przykłady
Piktogramy stosuje się, aby przekazać odbiorcom informacje dotyczące obiektów lub pożądanego sposobu zachowania. Znaki z piktogramami mogą np.:
- informować o znajdujących się w danym miejscu punktach usługowych, gastronomicznych itp.,
- informować o obiektach i atrakcjach turystycznych,
- wskazywać, gdzie znajdują się toalety,
- informować o udogodnieniach dla niepełnosprawnych,
- informować o przeznaczeniu pomieszczeń znajdujących się w obiekcie,
- wskazywać, jak w danym miejscu należy się zachowywać,
- wyrażać różne zakazy.
Piktogramy chemiczne CLP
Do oznakowania niebezpiecznych substancji i mieszanin stosuje się piktogramy chemiczne. Przekazują one informacje na temat zagrożeń związanych np. z ich użytkowaniem czy transportem. Stosunkowo nowe piktogramy zgodne z normą GHS zostały prowadzone w UE rozporządzeniem CLP, które weszło w życie w 2009 r.
Ich stosowanie jest obowiązkowe na terenie całej Unii Europejskiej. Stare znaki służące do oznakowania substancji chemicznych były koloru pomarańczowego. Nowe znaki mają kształt kwadratu postawionego na wierzchołku, z czerwoną obwódką. Na białym tle znajduje się czarny piktogram wskazujący na rodzaj zagrożenia.
Piktogramy chemiczne CLP i ich znaczenie
Zgodnie z rozporządzeniem CLP, do oznakowania substancji niebezpiecznych służy 9 piktogramów – mogą ostrzegać przed zagrożeniami fizycznymi, wskazywać, że substancja jest niebezpieczna dla zdrowia, niebezpieczna dla środowiska, toksyczna itp.:
- GHS 01,
- GHS 02,
- GHS 03,
- GHS 04,
- GHS 05,
- GHS 06,
- GHS 07,
- GHS 08,
- GHS 09.
Piktogramy BHP – znaki ostrzegawcze, nakazu, zakazu, informacyjne
Stosowanie znaków z odpowiednimi piktogramami sprzyja poprawie bezpieczeństwa w miejscach pracy. Znaki BHP przekazują ważne informacje dotyczące zagrożeń i zasad zachowania przy wykonywaniu określonych czynności lub w danym miejscu, np. na hali produkcyjnej, w magazynie, w warsztacie czy biurze.
Tabliczki lub naklejki z piktogramami umieszcza się w miejscu lub w najbliższym otoczeniu określonego zagrożenia, np. na urządzeniach technicznych, maszynach itp., lub przy wejściu na teren, na którym występuje zagrożenie, jeśli ma ono charakter ogólny. Piktogramy stosuje się na znakach o określonych barwach i kształtach:
- znaki zakazu – koło z czerwoną obwódką, na białym tle – czarny piktogram przekreślony na czerwono;
- znaki nakazu – koło, na niebieskim tle – biały piktogram;
- znaki ostrzegawcze – trójkąt z czarną obwódką, na żółtym tle – czarny piktogram;
- znaki informacyjne – kwadrat lub prostokąt, na zielonym tle – biały piktogram.
Aby uściślić znaczenie piktogramów na znakach bezpieczeństwa, niekiedy stosuje się znaki z informacją słowną, np. „nakaz stosuj ochronę rąk”, „butle z gazem – nie zbliżać się z otwartym ogniem”, „prysznic do przemywania oczu”, „nie załączać urządzeń elektrycznych”.
Piktogramy na znakach ewakuacyjnych
Piktogramy umieszcza się również na znakach ewakuacyjnych. W razie wystąpienia zagrożenia, np. podczas pożaru, znaki ewakuacyjne mają ułatwić poruszanie się po drodze ewakuacyjnej i umożliwić bezpieczne wydostanie się z budynku lub przedostanie się do strefy bezpiecznej. W przypadku tego rodzaju oznakowania czytelność jest więc absolutnym priorytetem.
Piktogramy na znakach ewakuacyjnych:
- wskazują kierunek poruszania się po drodze ewakuacyjnej (znaki kierunkowe);
- wskazują lokalizację ważnych punktów, sprzętu ratowniczego, sprzętu medycznego itp. (np. drabiny ratunkowe, miejsca zbiórki do ewakuacji, klucza do drzwi ewakuacyjnych);
- wskazują, jak należy postępować (np. pchać/ciągnąć, aby otworzyć, stłuc, aby uzyskać dostęp);
- przekazują inne istotne informacje, np. informują o przeszkodach występujących na drodze ewakuacyjnej (znaki uzupełniające).
Piktogramy na znakach przeciwpożarowych
Znaki ochrony przeciwpożarowej mają – w razie konieczności – ułatwiać prowadzenie akcji gaśniczej. Charakterystyczne, czerwone znaki z białymi (żółtymi/fotoluminescencyjnymi) piktogramami wskazują lokalizację ważnego sprzętu, np. gaśnic, koców gaśniczych, hydrantów itp. Tak jak w przypadku znaków ewakuacyjnych, tak i tutaj najważniejsza jest czytelność oznakowania.
Obowiązującą obecnie normą dla znaków ochrony ppoż. jest PN-EN 7010, przy czym znaki zgodne z wycofaną już normą PN-92/N-01256/01 zachowuje ważność. Nie trzeba wymieniać całego oznakowania, nowe tabliczki można wprowadzać sukcesywnie. Najistotniejszą kwestią jest spójność całego oznakowania. Nowe piktogramy są bardzo podobne do tych umieszczonych na znakach zgodnych z normą PN-92/N-01256/01. W nowych znakach pojawia się charakterystyczny symbol płomienia.
Przykładowe znaki ochrony ppoż. zgodne z normą PN-EN 7010
Znaki drogowe
Kolejnym rodzajem znaków, na których występują piktogramy, są znaki drogowe. Umieszczone na tarczach rysunki stanowią graficzne wyrażenie przepisów i zasad obowiązujących w danym miejscu. Mogą informować o przyjętym sposobie organizacji ruchu i dozwolonych lub zabronionych manewrach, przekazywać informacje na temat przebiegu drogi i obiektów znajdujących się przy drodze, a także ostrzegać przed zagrożeniami.
W przypadku znaków drogowych ważny jest nie tylko piktogram, ale również to, na jaki jest kształt i kolor tarczy, na której się znajduje. I tak na przykład piktogram przedstawiający samochód:
- na znaku zakazu będzie wskazywał, że na danym odcinku obowiązuje zakaz wjazdu pojazdów silnikowych z wyjątkiem motocykli jednośladowych,
- na znaku informacyjnym będzie informował o początku drogi ekspresowej.
Piktogramy na znakach drogowych różnego typu – przykłady:
- znaki ostrzegawcze (A),
- znaki zakazu (B),
- znaki nakazu (C),
- znaki informacyjne (D),
- znaki kierunku i miejscowości (E),
- znaki uzupełniające (F).
Inne przykłady piktogramów na znakach
Piktogramy na występują na różnego rodzaju znakach. Cel jest zawsze ten sam, aby w zwięzły i jasny sposób, bez konieczności używania słów, przekazać istotne informacje dotyczące np. sposobu użytkowania przestrzeni, poruszania się czy występujących niebezpieczeństwach.
Z odczytaniem niektórych znaków, np. ewakuacyjnych, przeciwpożarowych, piktogramów informacyjnych, nie powinien mieć problemu żaden odbiorca. Inne, np. znaki żeglugi śródlądowej czy znaki morskie, przeznaczone są dla określonych odbiorców i ich odczytanie wymaga pewnych kompetencji.
Znaki żeglugi śródlądowej
Tego typu znaki stosowane są w celu regulacji ruchu statków na wodach śródlądowych. Wzory piktogramów oraz ich znaczenie określa załącznik nr 7 do przepisów żeglugowych na śródlądowych drogach wodnych. Istotne dla wodniaków informacje przekazują znaki zakazu (A), znaki nakazu (B), znaki ograniczenia (C), znaki zalecenia (D) oraz znaki informacyjne (E).
Znaki stosowane na kąpieliskach
Ze znakami z piktogramami można spotkać się także na kąpieliskach, np. na plażach nad morzem czy nad jeziorem. Znaki zgodne z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 marca 2012 r. mają na celu poprawę bezpieczeństwa osób korzystających z tego typu terenów i zażywających kąpieli wodnych.
Na kąpieliskach stosuje się znaki zakazu, które wskazują, czego nie wolno robić (np. kąpiel zabroniona – hodowla ryb, kąpiel zabroniona – szlak żeglugowy, zakaz skakania do wody), znaki nakazu wskazujące pożądany sposób zachowania (np. nakaz ustawicznego nadzoru nad dziećmi), znaki ostrzegawcze ustawiane w celu ostrzeżenia przed występującymi zagrożeniami (np. niebezpieczna głębokość, wiry, nagły uskok), a także znaki informacyjne (np. ratownik, punkt medyczny, plaża strzeżona).
Znaki stosowane w lasach
Znaki leśne stosowane są m.in. po to, aby przypomnieć spacerowiczom o zasadach, które panują w lasach. Piktogramy na tablicach wyrażają zakazy i nakazy, ostrzegają przed występującymi niebezpieczeństwami, przekazują informacje na temat różnych punktów w lesie, np. parkingów czy specjalnie wyznaczonych, miejsc w których można rozpalić ognisko.
Warto pamiętać, że za łamanie przepisów, np. rozpalanie ogniska czy biwakowanie w niedozwolonym miejscu, grozi mandatem. Stosowanie się do tablic pozwala bezpiecznie korzystać z uroków lasu.
Piktogramy kolejowe
Znaki z piktogramami wykorzystywane są również w środkach komunikacji masowej, np. w pociągach. Przekazują one informacje, które ważne są dla pasażerów. Charakterystyczne piktogramy kolejowe wskazują m.in.:
- jakie zachowania są zabronione,
- informują o sposobie korzystania z różnych sprzętów,
- mogą także pełnić funkcje ostrzegawcze.
W wagonach pasażerskich, oprócz znaków z piktogramami, stosuje się również naklejki, na których umieszczone są informacje słowne – zgodnie z przepisami powinny być one w języku polskim, angielskim i niemieckim (wagony kursujące w komunikacji wewnętrznej) lub w polskim, angielskim, niemieckim, francuskim, rosyjskim (wagony kursujące w komunikacji międzynarodowej).
