Czynniki chemiczne w środowisku pracy – zagrożenia, przykłady i ochrona
Substancje chemiczne, których oddziaływanie na organizm człowieka prowadzi (lub może prowadzić) do schorzeń albo pogorszenia stanu zdrowia, zaliczamy do czynników szkodliwych. Na oddziaływanie takich substancji narażeni są m.in. pracownicy laboratoriów, magazynów, różnych fabryk i warsztatów produkcyjnych (zwłaszcza tam, gdzie wytwarza się np. środki czystości, kleje, farby czy tworzywa sztuczne). Jak klasyfikuje się czynniki chemiczne w miejscu pracy i jak chronić zdrowie pracowników narażonych na kontakt z czynnikami chemicznymi?
Jakie substancje są zagrożeniem dla zdrowia pracowników?
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (Rozporządzenie CLP) wprowadziło, obowiązujący na terenie całej Unii Europejskiej, nowy system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów, oparty na Globalnie Zharmonizowanym Systemie Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (system GHS). Zgodnie z tym rozporządzeniem substancje niebezpieczne to takie, które sklasyfikowane są przynajmniej w jednej z kategorii: substancje wybuchowe, o właściwościach utleniających, skrajnie łatwopalne, wysoce łatwopalne, łatwopalne, bardzo toksyczne, toksyczne, szkodliwe, żrące, drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, toksyczne dla rozrodczości, niebezpieczne dla środowiska.
Czynniki chemiczne w środowisku pracy
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych definiuje, czym jest czynnik chemiczny, a czym czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie.
- Pod pojęciem czynnik chemiczny należy rozumieć każdy pierwiastek lub związek chemiczny, w postaci własnej lub w mieszaninie, w stanie, w jakim występuje w przyrodzie, lub w stanie, w jakim jest wytwarzany, stosowany lub uwalniany w środowisku pracy, w tym podczas usuwania go w postaci odpadów, w trakcie każdej pracy, niezależnie od faktu, czy jest, czy też nie jest wytwarzany celowo lub jest albo nie jest wprowadzany do obrotu.
- Czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie to:
- czynnik chemiczny, który spełnia kryteria klasyfikacji zawarte w którejkolwiek z klas zagrożeń fizycznych lub zagrożeń dla zdrowia człowieka zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r., bez względu na to, czy został zaklasyfikowany;
- czynnik chemiczny, który nie spełnia kryteriów zawartych w puncie wyżej, ale który ze względu na swoje właściwości fizykochemiczne lub oddziaływanie na człowieka oraz sposób, w jaki jest stosowany lub obecny w miejscu pracy, może stwarzać ryzyko dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników.
Szkodliwe czynniki chemiczne w miejscu pracy możemy podzielić ze względu na to:
- jak wpływają na organizm ludzki (substancje toksyczne, drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, upośledzające układ rozrodczy);
- jak przedostają się do organizmu (przez skórę i błony śluzowe, przez drogi oddechowe, przez przewód pokarmowy).
Zagrożenia chemiczne – profilaktyka, obowiązki pracodawcy
W myśl rozporządzenia z dnia 20 grudnia 2004 r. zagrożenie czynnikiem chemicznym oznacza swoistą właściwość czynnika chemicznego, która może potencjalnie spowodować szkodę. Stały kontakt z niebezpiecznymi substancjami może być negatywny dla zdrowia pracowników. Stąd przepisy nakładają na pracodawców szereg obowiązków. Zgodnie z kodeksem pracy można stosować w miejscu pracy niebezpieczne substancje i mieszaniny chemiczne, o ile wcześniej został ustalony ich stopień szkodliwości dla zdrowia i zostały podjęte odpowiednie środki profilaktyczne. Do powinności pracodawcy należy ustalenie, czy i jakie szkodliwe czynniki chemiczne występują w miejscu pracy. Jeżeli występują – należy przeprowadzić pomiary stężeń tych substancji i dokonać oceny ryzyka zawodowego, a także podjąć działania profilaktyczne. Do takich działań można zaliczyć np. instalację systemów wentylacji, zastąpienie substancji mniej niebezpieczną, robotyzację procesów technologicznych czy właściwe magazynowanie i oznakowanie chemikaliów. Ryzyko zawodowe należy eliminować lub ograniczać do minimum zgodnie z ogólnymi zasadami BHP, m.in. przez właściwą organizację pracy, stosowanie odpowiednich procedur, odpowiednie wyposażenie miejsca pracy czy też zmniejszanie do minimum czasu i poziomu ekspozycji na czynnik chemiczny.
Czynniki chemiczne w miejscu pracy – środki ochrony indywidualnej
Jeżeli działania profilaktyczne nie są wystarczające do zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa, pracodawca musi zapewnić im odpowiednie środki ochrony indywidualnej. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ogólnych przepisów BHP środki ochrony indywidualnej powinny być odpowiednie do występujących na danym stanowisku zagrożeń, przy czym nie mogą same z siebie stanowić zagrożenia. Ponadto ŚOI muszą być dopasowane do pracownika lub posiadać system regulacji, który umożliwi odpowiednie dopasowanie. W sytuacji, gdy występuje więcej niż jedno zagrożenie, w związku z czym istnieje konieczność stosowania kilku środków ochrony indywidualnej jednocześnie, powinny być one dopasowane względem siebie w sposób, który nie będzie powodował zmniejszenia ich właściwości ochronnych.
W zależności od rodzaju zagrożenia, jakie stwarza niebezpieczna substancja chemiczna, i zagrożonych części ciała stosuje się na przykład rękawice ochronne, sprzęt ochrony układu oddechowego, gogle, osłony na twarz, specjalną odzież ochronną, rękawy ochronne, obuwie ochronne.
Niebezpieczne substancje chemiczne – oznakowanie
Piktogramy CLP
W myśl rozporządzenia CLP opakowania substancji lub mieszanin zaklasyfikowanych jako stwarzające zagrożenie muszą być opatrzone specjalną etykietą, zawierającą określone elementy. Jednym z nich jest piktogram GHS wskazujący na rodzaj zagrożenia.
Znaki CLP:
Znaki BHP
Poprawie bezpieczeństwa w miejscu pracy sprzyja stosowanie odpowiednich znaków BHP – nakazu, zakazu, ostrzegawczych i informacyjnych.
- Znaki nakazu – mogą wskazywać np. na konieczność stosowania środków ochrony indywidualnej chroniących przed substancjami stwarzającymi zagrożenie.
- Znaki zakazu – zabraniają czynności, których wykonywanie może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa, np. zakaz używania otwartego ognia w miejscu, gdzie stosuje się substancje o właściwościach wybuchowych.
- Znaki ostrzegawcze – ostrzegają przed zagrożeniem związanym z substancją niebezpieczną.
- Znaki informacyjne – wskazują m.in. lokalizację sprzętu pierwszej pomocy.
