Czynniki uciążliwe i szkodliwe w miejscu pracy: przykłady, sposoby ochrony i BHP
Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy. Jakie działania powinien podejmować, jeśli występują czynniki szkodliwe i uciążliwe? Czym są niebezpieczne czynniki środowiska pracy i w jaki sposób chronić przed nimi pracowników?
Czynniki uciążliwe a BHP – obowiązki pracodawcy
Praca w warunkach uciążliwych wiąże się z zagrożeniem dla zdrowia pracownika. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. pracodawca ma obowiązek oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe występujące przy określonych pracach, a także stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko. W szczególności powinien:
- zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości – z uwzględnieniem możliwości psychofizycznych pracowników;
- zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników – głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji niepowodujących takich zagrożeń.
Jeśli jednak, ze względu na rodzaj procesu pracy, likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej. Ograniczają one wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. Natomiast gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń.
- Przykładowe środki ochrony zbiorowej: balustrady, systemy wentylacji mechanicznej, ekrany dźwiękochłonne czy różnego rodzaju urządzenia ochronne, np. zabezpieczające przed dostępem do stref niebezpiecznych.
- Przykładowe środki ochrony indywidualnej: rękawice ochronne, nauszniki przeciwhałasowe, gogle ochronne.
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w środowisku pracy – definicje
Negatywne czynniki tworzące środowisko pracy mogą w różny sposób oddziaływać na pracowników. Czym różnią się czynniki uciążliwe od szkodliwych i niebezpiecznych?
- Czynnik uciążliwy to czynnik, który nie stanowi zagrożenia dla życia lub zdrowia, ale obniża komfort pracy i może negatywnie wpływać na wydajność pracownika (uciążliwe warunki pracy powodują np. złe samopoczucie pracownika lub nadmierne zmęczenie).
- Czynnik szkodliwy to taki, którego oddziaływanie może spowodować pogorszenie stanu zdrowia pracownika (np. może prowadzić powstania choroby zawodowej).
- Czynnik niebezpieczny to czynnik, który może być przyczyną urazu, nagłego pogorszenia stanu zdrowia lub śmierci pracownika (np. zagrożenie porażenia prądem, zranienia elementami ostrymi, związane z wykorzystywanymi przy pracy maszynami i urządzeniami).
Rodzaje czynników negatywnie oddziałujących na pracowników
Czynniki uciążliwe, niebezpieczne lub szkodliwe tworzące środowisko pracy można podzielić na kilka kategorii.
Czynniki fizyczne
Czynnik szkodliwy lub uciążliwy:
- Hałas,
- Ultradźwięki małej częstotliwości,
- Drgania mechaniczne (wibracja) przekazywane na kończyny górne,
- Drgania mechaniczne przekazywane na całe ciało (wibracja ogólna)
- Promieniowanie jonizujące,
- Promieniowanie i pola elektromagnetyczne,
- Promieniowanie nadfioletowe,
- Promieniowanie podczerwone,
- Promieniowanie laserowe,
- Zagrożenie związane z obsługą monitorów ekranowych (czynniki uciążliwe przy pracy z komputerem),
- Oświetlenie (niedostateczne lub nadmierne),
- Mikroklimat gorący,
- Mikroklimat zimny,
- Zwiększone lub obniżone ciśnienie atmosferyczne.
Pył przemysłowy
Pyły:
- Nieorganiczne zawierające powyżej 10% wolnej krzemionki,
- Nieorganiczne zawierające poniżej 10% wolnej krzemionki,
- Kopalń węgla kamiennego,
- Grafitu,
- Nieorganiczne zawierające włókna azbestu,
- Talku zwierające włókna azbestu,
- Zawierające metale twarde (np. wolfram, kobalt),
- Zawierające tworzywa sztuczne (w tym sztuczne włókna mineralne),
- Organiczne (pochodzenia roślinnego i zwierzęcego).
Czynniki chemiczne
Negatywnie na stan zdrowia pracowników mogą wpływać również substancje i mieszaniny chemiczne. Mogą być klasyfikowane ze względu na:
- sposób wchłaniania do organizmu (skóra i błony śluzowe, drogi oddechowe, przewód pokarmowy);
- sposób odziaływania na organizm (rakotwórcze, mutagenne, uczulające, toksyczne, drażniące, działające szkodliwe na funkcje rozrodcze).
Czynniki biologiczne
Biologiczne czynniki szkodliwe to m.in. bakterie (i podobne organizmy), wirusy, pasożyty i grzyby. Ich wykaz znaleźć można w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 11 grudnia 2020 r. Klasyfikowane są w następujący sposób:
- Grupa 1 zagrożenia – czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.
- Grupa 2 zagrożenia – czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
- Grupa 3 zagrożenia – czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
- Grupa 4 zagrożenia – czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenianie czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
Inne czynniki uciążliwe lub szkodliwe – przykłady
Czynnikami uciążliwymi lub szkodliwymi w środowisku pracy mogą być również:
- Niekorzystne czynniki psychospołeczne,
- Prace wymagające pełnej sprawności psychoruchowej,
- Praca na wysokości,
- Praca zmianowa,
- Praca fizyczna z wydatkiem energetycznym na pracę powyżej 1500 kcal / 8 godzin lub 3 kcal / min dla mężczyzn i powyżej 1000 kcl / 8 godzin lub 2 kcal / min dla kobiet,
- Praca w wymuszonej pozycji,
- Praca wymagająca ruchów monotypowych kończyn,
- Praca wymagająca stałego i długotrwałego wysiłku głosowego.
Ochrona przed czynnikami szkodliwymi
Czynniki szkodliwe dla zdrowia występujące w środowisku pracy powinny być stale monitorowane – tryb, metody oraz częstotliwość ich badań i pomiarów określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy należy wykonać w nie później niż 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności danego zakładu.
Pracodawca ma obowiązek:
- niezwłocznego poinformowania pracowników narażonych na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy o aktualnych wynikach badań i pomiarów oraz
- udostępnienia i wyjaśnienia znaczenia wyników badań.
Pracodawca powinien również na bieżąco prowadzić rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy.
