Jak prawidłowo oznaczać rurociągi: znaki, kolory i przepisy
Oznakowanie rurociągów i zbiorników służących do przechowywania substancji lub mieszanin niebezpiecznych – najważniejsze przepisy, kolory identyfikacyjne, strzałki, piktogramy, napisy i inne oznaczenia.
Oznakowanie rurociągów
Różnego rodzaju instalacje m.in. elektryczne, wodociągowe, gazowe, są nieodłącznymi elementami współczesnej infrastruktury. Ich prawidłowe funkcjonowanie i bezpieczna eksploatacja wymaga nie tylko odpowiedniego zaprojektowania i wykonania, ale i właściwego oznakowania. Tabliczki z napisami i piktogramami pełnią ważne funkcje. Znaki mogą np. informować, gdzie znajdują się poszczególne elementy instalacji lub sprzęty i obiekty istotne ze względu na ochronę ppoż., np. „zawór bezpieczeństwa”, „węzeł cieplny” czy „przeciwpożarowy zbiornik wodny”. Mogą również pełnić funkcje ostrzegawcze, np. „ostrzeżenie przed wysokim ciśnieniem”, „ostrzeżenie przed substancjami toksycznymi”, „ostrzeżenie przed wysokimi temperaturami”.
Wśród różnych typów instalacji szczególne miejsce zajmują rurociągi, którymi transportuje się cieczy i gazy – w tym substancje, które ze względu na swoje właściwości mogą stanowić zagrożenie. Oznakowanie rurociągów, np. gazowych, ale również zbiorników służących do przechowywania substancji i mieszanin niebezpiecznych oraz pojemników i zbiorników służących do pracy z takimi substancjami musi spełniać wymagania określone w odpowiednich przepisach. Istnieją również normy dotyczące oznaczenia rurociągów, wprowadzające międzynarodowe standardy w tym zakresie.
Jakie przepisy i normy regulują sposób oznakowania rurociągów?
- Przepisy krajowe – oznakowanie rurociągów reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2015 r. (rozporządzenie w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie).
- Norma ISO 20560 – międzynarodowy standard wprowadzający jednolite zasady znakowania rurociągów (ISO 20560-1) i zbiorników (ISO 20560-2).
Warto przy tym dodać, że Polska Norma PN-70-N-01270-09 określająca wytyczne, jeśli chodzi o oznakowanie rurociągów, nie jest aktualna – została wycofana w 2005 r.
Oznakowanie rurociągów z substancjami niebezpiecznymi – naklejki z piktogramami GHS czy znaki ostrzegawcze?
Piktogramy GHS określające rodzaj zagrożenia
Zgodnie z § 2 ust. 1 wymienianego już rozporządzenia z dnia 25 sierpnia 2015 r. widoczne rurociągi zawierające substancje lub mieszaniny zaklasyfikowane jako stwarzające zagrożenie lub służące do ich transportowania oznakowuje się piktogramami określającymi rodzaj zagrożenia zgodnie z załącznikiem V do rozporządzenia nr 1272/2008. Chodzi o piktogramy GHS.
 |  |  |
| GHS 01 (symbol: wybuchająca bomba) | GHS 02 (symbol: płomień) | GHS 03 (symbol: płomień nad okręgiem |
 |  |  |
| GHS 04 (symbol: butla gazowa) | GHS 05 (symbol: działanie żrące / korozja) | GHS 06 (symbol: czaszka i skrzyżowane piszczele) |
 |  |  |
| GHS 07 (symbol: wykrzyknik) | GHS 08 (symbol: zagrożenie dla zdrowia) | GHS 09 (symbol: środowisko) |
Znaki ostrzegawcze do oznakowania rurociągów
§ 3 ust. 1 rozporządzenia wskazuje, że piktogramy GHS mogą zostać zastąpione znakami ostrzegawczymi (zgodnymi ze wzorami określonymi w załączniku do tego rozporządzenia) oraz mogą zostać uzupełnione dodatkową informacją dotyczącą w szczególności nazwy substancji stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie, wzoru chemicznego tej substancji oraz informacją o zagrożeniach stwarzanych przez taką substancję lub mieszaninę. W sytuacji, gdy w załączniku do rozporządzenia nie znajduje się równoważny znak ostrzegawczy, należy zastosować odpowiedni piktogram GHS.
Stosowane znaki ostrzegawcze powinny mieć następujące cechy:
- trójkątny kształt,
- czarny piktogram na żółtym tle (żółta część min. 50% powierzchni znaku) i czarna obwódka.
 |  |  |
| Ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami o właściwościach wybuchowych | Ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami o właściwościach utleniających | Ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami łatwopalnymi lub ostrzeżenie o wysokiej temperaturze (w przypadku braku odrębnego znaku) |
 |  |  |
| Ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami toksycznymi | Ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami żrącymi | Ogólny znak ostrzegawczy – ostrzeżenie o niebezpieczeństwie |
Znaki ostrzegawcze lub piktogramy umieszcza się na widocznych częściach rurociągów lub w pobliżu takich części, przy najbardziej niebezpiecznych elementach rurociągu, w szczególności zaworów lub złącz, w odstępach gwarantujących właściwy dostęp do informacji.
Oznakowanie rurociągów – norma ISO 20560
Norma ISO 20560 jest międzynarodowym standardem dotyczącym oznakowania rurociągów. Jednolity system oznakowania umożliwia szybką i jednoznaczną identyfikację zawartości rurociągów oraz potencjalnych zagrożeń – bez względu na branżę i bez względu na lokalizację, w której znajduje się instalacja. Wpływa to na poprawę bezpieczeństwa pracy i umożliwia prawidłową eksploatację rurociągów. Dzięki przekazywanym w ten sposób informacjom możliwe jest bezpieczne prowadzenie prac serwisowych, a także podejmowanie odpowiednich działań ratunkowych w sytuacjach awaryjnych.
Zgodnie z normą ISO 20560 oznakowanie rurociągów składa się z czterech elementów: ● odpowiednie barwy w celu identyfikacji zawartości rurociągów, ● strzałki wskazujące kierunek przepływu, ● nazwa zawartości, ● znaki ostrzegawcze i piktogramy GHS (jeśli jest taka potrzeba).
Nazwa zawartości rurociągu
Zgodnie z normą ISO 20560 rurociąg powinien być opatrzony tabliczką wskazującą czynnik, który przez niego przepływa. Norma dopuszcza umieszczenie nazwy substancji/mieszaniny lub jej wzoru, przy dłuższych nazwach możliwe jest stosowanie standardowych skrótów. Napis umieszcza się na tle odpowiedniego koloru, zgodnie z wytycznymi dotyczącymi kolorów służących do identyfikacji zawartości rurociągów. Powinien być wykonany czcionką bezszeryfową, z wykorzystaniem dużych i małych liter. Jeśli chodzi o kolor napisu – stosuje się odpowiedni kolor kontrastowy (biały lub czarny, w zależności od podstawowego koloru identyfikacji).
Strzałki kierunkowe
Strzałki kierunkowe wskazują kierunek przepływu zawartości rurociągów. Aby poprawić widoczność oznaczenia, trzon strzałki może być odpowiednio wydłużone. Wskaźnik kierunkowy w odpowiednim kolorze kontrastowym umieszcza się na podstawowym kolorze identyfikacyjnym. Norma dopuszcza strzałki koloru czarnego umieszczone na białym tle.
Oznakowanie kolorystyczne
Każdemu rodzajowi substancji, która może przepływać przez rurociąg, przypisany jest odpowiedni kolor. Takie oznaczenia umożliwiają szybką identyfikację rodzaju substancji znajdującej się w rurociągu.
Do oznakowania stosuje się kolor bezpieczeństwa: żółty (jeśli trzeba zaznaczyć zwiększone ryzyko związane z substancją) oraz podstawowe kolory identyfikacji: szary, czarny, pomarańczowy, fioletowy, czerwony, zielony, niebieski.
- Na części koloru żółtego mogą znajdować się właściwe znaki ostrzegawcze lub piktogramy GHS informujące o rodzaju zagrożenia. Kolor żółty może być stosowany samodzielnie, jeśli nie ma konieczności precyzyjnego rozróżnienia substancji.
- Na części identyfikacyjnej mogą być umieszczone dodatkowe dane, np. parametry substancji, takie jak temperatura, ciśnienie itp., kod QR.
Kolor bezpieczeństwa
| Zawartość rurociągu | Kolor identyfikacji i kolor kontrastowy |
| Substancje niebezpieczne |  |
Podstawowe kolory identyfikacyjne
| Gazy (w stanie lotnym lub ciekłym) |  |
| Ciecze i materiały stałe |  |
| Kwasy |  |
| Zasady |  |
| Środki gaśnicze |  |
| Woda |  |
| Powietrze |  |
Oznakowanie rurociągów – FAQ
Wytyczne dotyczące oznakowania rurociągów określa międzynarodowa norma ISO 20560.
Zgodnie z normą ISO 20560: nazwa zawartości rurociągu, strzałka wskazująca kierunek przepływu, kolor identyfikacyjne, ewentualnie znaki ostrzegawcze i piktogramy GHS informujące o rodzaju zagrożenia.
Do oznakowania rurociągów stosuje się kolor bezpieczeństwa – żółty oraz podstawowe kolory identyfikacji – szary, czarny, pomarańczowy, fioletowy, czerwony, zielony, niebieski.
