Oświetlenie w miejscu i na stanowisku pracy – normy i zasady prawidłowego oświetlenia
Właściwe oświetlenie miejsca pracy i stanowiska pracy jest bardzo ważnym elementem, który wpływa nie tylko na wykonywanie czynności, ale również oddziałuje na samopoczucie i zdrowie pracowników. Jeśli jest nieprawidłowe, obciąża wzrok, co czynni je czynnikiem szkodliwym. Jakie wymagania powinno spełniać oświetlenie w miejscu pracy?
Pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom odpowiednie warunki pracy. Chodzi m.in. o wdrażanie odpowiednich rozwiązań mających na celu minimalizowanie zagrożeń i niepożądanych zdarzeń, które mogą negatywnie wpływać na stan zdrowia osób zatrudnionych. Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów BHP wskazuje, że pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić:
- oświetlenie – naturalne i sztuczne,
- odpowiednią temperaturę,
- wymianę powietrza,
- zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.
Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy a przepisy BHP
Zgodnie z zapisami rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów BHP we wszystkich miejscach pracy na terenie zakładu pracy, w których mogą przebywać pracownicy, pracodawca ma obowiązek zapewnić oświetlenie elektryczne – w porze nocnej lub jeśli oświetlenie dzienne jest niewystarczające. Wymagania dotyczące oświetlenia określają Polskie Normy.
Oświetlenie dzienne w pomieszczeniach pracy
Oświetlenie w miejscu pracy należy zapewnić we wszystkich pomieszczeniach stałej pracy. Wyjątkiem są sytuacje, w których jest to niemożliwe lub niewskazane ze względu na technologię produkcji. W takich wypadkach pracodawca musi uzyskać zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego. Zgoda taka powinna być wydana w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.
Oświetlenie dzienne w miejscu pracy, na poszczególnych stanowiskach, powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności. Powinno również spełniać wymagania określone w Polskiej Normie. Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić również oświetlenie elektryczne – o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.
Natężenie światła w miejscu pracy
Stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia w pomieszczeniach sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna, nie powinien być większy niż 5 do 1. Przy wyjściu z pomieszczeń, w których ze względów technologicznych praca jest wykonywana w ciemności (np. ciemnie optyczne), powinny być zapewnione warunki umożliwiające stopniową adaptację wzroku.
A ile luxów powinno wynosić oświetlenie na stanowisku pracy? Wszystko zależy od konkretnego stanowiska i precyzyjności działań, np. w magazynach wymagane jest oświetlenie o natężeniu 100 lx, w strefach pakowania i wysyłki – 300 lx, w salach lekcyjnych – 300 lx. Pracownicy biurowi powinni mieć zapewnione oświetlenie o natężeniu 500 lx, natomiast przy bardzo precyzyjnych pracach może być konieczne nawet oświetlenie 1000 lx.
Oświetlenie awaryjne
W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, należy zapewnić oświetlenie awaryjne. Awaryjne oświetlenie w miejscu pracy powinno spełniać wymagania określone w odrębnych przepisach i Polskich Normach.
Obowiązek stosowania oświetlenia awaryjnego wynika również z zapisów rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Należy je stosować w pomieszczeniach, w których po zaniku oświetlenia podstawowego istnieje konieczność kontynuowania czynności w niezmieniony sposób lub ich bezpiecznego zakończenia. Czas działania oświetlenia awaryjnego powinien być dostosowany do warunków wynikających z wykonywanych czynności oraz warunków występujących w danym pomieszczeniu.
Rodzaje oświetlenia awaryjnego
Oświetlenie ewakuacyjne – minimalizuje ryzyko wybuchu paniki w sytuacji, gdy dojdzie do zaniku oświetlenia podstawowego. Pozwala bezpiecznie wydostać się z zagrożonej strefy.
- Oświetlenie drogi ewakuacyjnej – umożliwia sprawne i bezpieczne poruszanie się po drodze ewakuacyjnej i zlokalizowanie sprzętu ppoż.
- Oświetlenie strefy otwartej (oświetlenie antypaniczne) – znajduje zastosowanie szczególnie w przestrzeniach typu open space; pozwala ustalić orientację i przedostać się bezpiecznie ze stanowiska pracy na drogę ewakuacyjną.
- Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka – pozwala bezpiecznie zakończyć pracę na stanowiskach, na których wykonywane są czynności potencjalnie niebezpieczne.
Oświetlenie zapasowe – pozwala kontynuować czynności, pełniąc przez jakiś czas funkcję oświetlenia podstawowego, lub bezpiecznie zakończyć czynności; znajduje zastosowanie, gdy zanik zasilania nie wiąże się z zagrożeniem.
Instalacje oświetleniowe a bezpieczeństwo
Instalacje oświetleniowe w pomieszczeniach, w których znajdują się miejsca pracy, oraz w korytarzach powinny być dobrane i wykonane tak, aby nie narażały pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia.
Okna i świetliki
Okna, świetliki oraz naświetla w pomieszczeniach pracy o dużej wilgotności powietrza powinny być wykonane w sposób zapobiegający skraplaniu się w nich pary wodnej. Jeżeli w pomieszczeniu występuje szczególnie duże zaparowanie i istnieje możliwość spadania kropel wody na stanowisko pracy, należy zainstalować rynienki lub inne urządzenia odprowadzające wodę z okien, świetlików i naświetli.
Szyby w oknach i świetlikach powinny być czyste. Powinny również przepuszczać dostateczną ilość światła. Do mycia okien i świetlików powinien być zapewniony dogodny i bezpieczny dostęp. Okna i świetliki powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia, eliminujące nadmierne operowanie promieni słonecznych, padających na stanowiska pracy.
Okna i świetliki przeznaczone do wietrzenia pomieszczeń należy wyposażyć w urządzenia, które będą pozwalały na ich otwieranie w sposób łatwy i bezpieczny z poziomu podłogi oraz ustawienie części otwieranych w pożądanych położeniu.
Oświetlenie na stanowisku pracy z komputerem
Prawidłowe oświetlenie jest bardzo istotne m.in. na stanowisku pracy z komputerem. Tę kwestię reguluje rozporządzenie w sprawie BHP na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Zapisy wskazuję, że oświetlenie na takim stanowisku powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, a szczególnie:
- poziom natężenia oświetlenia powinien spełniać wymagania określone w Polskich Normach,
- należy ograniczyć olśnienie bezpośrednie od odpraw, okien, przezroczystych lub półprzezroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia przez olśnienie odbiciowe od ekranu monitora, w szczególności przez stosowanie odpowiednich opraw oświetlenia oświetleniowych, instalowanie żaluzji lub zasłon w oknach.
Przepisy dopuszczają stosowanie opraw oświetlenia miejscowego – muszą to być oprawy, które nie powodują olśnienia.
Normy oświetlenia na stanowisku pracy
Kryteria, jakie powinno spełniać oświetlenie w miejscu pracy we wnętrzach, określa norma PN-EN 12464-1:2022-01 (Światło i oświetlenie — Oświetlenie miejsc pracy — Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach). Dla miejsc pracy na zewnątrz – EN 12464-2 (Światło i oświetlenie — Oświetlenie miejsc pracy — Część 2: Miejsca pracy na zewnątrz), natomiast dla oświetlenia awaryjnego – PN-EN 1838:2013-11 (Zastosowania oświetlenia — Oświetlenie awaryjne) oraz PN-EN 13032-3:2022-04 (wiatło i oświetlenie — Pomiar i prezentacja danych fotometrycznych lamp i opraw oświetleniowych — Część 3: Prezentacja danych dla oświetlenia awaryjnego miejsc pracy).
Oświetlenie w pracy – jakie powinno spełniać kryteria?
Niewłaściwe oświetlenie stanowiska pracy, np. niedostateczne lub zbyt mocne światło, obciąża wzrok i stanowi czynnik szkodliwy – może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia pracownika (powstawanie lub pogłębianie się wad wzroku). Pogarsza również samopoczucie, wpływa na zmniejszenie koncentracji, zdolności postrzegania i efektywności pracy. Jest też częstą przyczyną wypadków przy pracy. Normy szczegółowo określają kryteria, jakie powinno spełniać oświetlenie w pracy. Kluczowe są następujące parametry:
- natężenie światła
- kierunkowość światła,
- rozkład luminacji,
- migotanie,
- olśnienie,
- równomierność,
- temperatura barwowa i zdolności oddawania barw.
