Promieniowanie laserowe – bezpieczeństwo i ostrzeżenia
Promieniowanie laserowe, inaczej niż promieniowanie jonizujące, nie występuje w przyrodzie – wytwarzane jest przez specjalne urządzenia, lasery (ang. Light Amplification by Stimulated Emission). Znajduje ono szerokie zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu, jednak korzystanie z niego wymaga specjalnych środków bezpieczeństwa – nieprawidłowe eksploatowanie urządzeń może mieć fatalne konsekwencje dla zdrowia.
Promieniowanie laserowe wyróżnia się szeregiem właściwości, dzięki którym wykorzystywane jest w różnych branżach, np. w medycynie (m.in. do diagnostyki, terapii schorzeń, w chirurgii), poligrafii, telekomunikacji (m.in. do transmisji światłowodowej), przemyśle rozrywkowym (różne efekty wizualne), w budownictwie i geodezji (m.in. do laserowego cięcia i spawania metali, obróbki metali, w urządzeniach takich jak poziomice laserowe czy generatory linii). Lasery znajdują zastosowanie w technologiach wojskowych, ale ułatwiają również życie codzienne. Zjawisko promieniowania laserowego znajdziemy m.in. w odtwarzaczach CD czy optycznych myszach komputerowych.
Bezpieczeństwo przy użytkowaniu laserów – akty prawne
Promieniowanie laserowe – jaki to czynnik szkodliwy? Gdzie występuje?
Laser emituje promieniowanie z zakresu światła widzialnego, ultrafioletu lub podczerwieni. Charakterystycznymi cechami tego promieniowania są: wysoka gęstość mocy, spójność, równoległość, monochromatyczność i intensywność. Ekspozycja na promieniowanie laserowe (zarówno bezpośrednie, jak i rozproszone) może mieć negatywne skutki dla zdrowia. Z raportów wynika, że znaczna część wypadków przy pracy z urządzeniami, które emitują ten rodzaj promieniowania, dotyczy uszkodzeń oczu i skóry. Z tego powodu, przy pracy z laserami, bezwzględnie należy przestrzegać przepisów BHP. Pracodawca natomiast musi spełnić szereg wymagań, aby w miejscu pracy można było wykorzystywać lasery. Wymogi określone są m.in. w następujących aktach prawnych:
- Polska Norma PN-EN 60825-1:2010 Bezpieczeństwo urządzeń laserowych – Część 1. Klasyfikacja sprzętu i wymagania.
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne.
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2006/25/WE z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (sztucznym promieniowaniem optycznym).
Klasyfikacja urządzeń laserowych
Przy której klasie lasera występuje zagrożenie oczu i skóry promieniowaniem laserowym bezpośrednim i rozproszonym?
Wszystkie urządzenia, które emitują promieniowanie laserowe, musza mieć przypisaną klasę – wiąże się to z zastosowaniem odpowiednich środków ochrony. Norma PN-EN 60825-1:2010 zakłada podział laserów na siedem klas:
- 1 – lasery, które są bezpieczne w racjonalnych warunkach pracy.
- 1M – lasery emitujące promieniowanie w zakresie długości fal od 302,5 nm do 4000 nm, które są bezpieczne w racjonalnych warunkach pracy, ale mogą być niebezpieczne podczas patrzenia w wiązkę przez przyrządy optyczne.
- 2 – lasery emitujące promieniowanie widzialne w przedziale długości fal od 400 do 700 nm. Ochrona oka jest zapewniona w sposób naturalny przez instynktowne reakcje obronne.
- 2M – lasery emitujące promieniowanie widzialne w przedziale długości fal od 400 do 700 nm. Ochrona oka jest zapewniona w sposób naturalny przez instynktowne reakcje obronne, ale mogą być niebezpieczne podczas patrzenia w wiązkę przez przyrządy optyczne.
- 3R – lasery lasery emitujące promieniowanie w zakresie długości fal od 302,5 nm do 106nm, dla których bezpośrednie patrzenie w wiązkę jest potencjalnie niebezpieczne.
- 3B – lasery, które są niebezpieczne podczas bezpośredniej ekspozycji promieniowania. Patrzenie na odbicia rozproszone jest zwykle bezpieczne.
- 4 – lasery, które wytwarzają niebezpieczne odbicia rozproszone. Mogą one powodować uszkodzenie skóry oraz stwarzają zagrożenie pożarem. Podczas obsługi laserów klasy 4 należy zachować szczególną ostrożność.
Bezpieczeństwo na stanowisku pracy
Stanowiska pracy, gdzie znajdują się urządzenia emitujące promieniowanie laserowe, powinny być specjalnie dostosowane – warto przy tym zaznaczyć, że laser powinien znajdować się w odrębnym pomieszczeniu. Pracodawca powinien zapewnić oświetlenie elektryczne o odpowiednio wysokim natężeniu (źrenice nie są wówczas tak rozszerzone, a tym samym tak narażone na działanie promieniowania, jak w miejscach, gdzie jest ciemniej). W pomieszczeniu nie powinny znajdować się materiały czy sprzęty których powierzchnia stwarzałaby ryzyko odbić zwierciadlanych. Urządzenie powinno być zabezpieczone – tak, aby uniknąć niepożądanego uruchomienia. Bardzo ważne jest również wyposażenie miejsca pracy z urządzeniem laserowym w odpowiednie oznakowanie, ostrzegające przed zagrożeniami.
Promieniowanie laserowe – BHP, znaki
Gdzie można spotkać ostrzeżenie przed promieniami laserowymi?
Pomieszczenie, w którym znajduje się laser, musi być oznaczone odpowiednim znakiem ostrzegawczym, informującym o potencjalnym zagrożeniu.
Również urządzenie emitujące promieniowanie laserowe powinno być oznaczone piktogramem ostrzegawczym promieniowania laserowego oraz znakiem uzupełniającym z informacją o klasie lasera. Niezbędne są również znaki wskazujące na otwór wyjściowy lasera.
