Strefa zagrożenia wybuchem: co to jest, jak wyznaczyć strefę Ex i oznakować niebezpieczeństwo?
Miejsca zaklasyfikowane jako strefy wybuchowe powinny być odpowiednio oznakowane. Sprawdzamy, jak wyznacza się takie strefy i jakie wymagania muszą spełniać tablice służące do ich oznaczania, a także jakie środki ostrożności konieczne są w strefach zagrożenia zgodnie z przepisami i zasadami BHP.
Strefa zagrożenia wybuchem – co to?
Zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu w sprawie ochrony ppoż. budynków, innych obiektów budowlanych i terenów strefa zagrożenia wybuchem to przestrzeń, w której może występować mieszanina wybuchowa substancji palnych z powietrzem lub innymi gazami utleniającymi, o stężeniu zawartym między dolną a górną granicą wybuchowości. Zagrożenie wybuchem to możliwość tworzenia przez palne gazy, pary palnych cieczy, pyły lub włókna palnych ciał stałych, w różnych warunkach, mieszanin z powietrzem, które pod wpływem czynnika inicjującego zapłon wybuchają, czyli ulegają gwałtownemu spalaniu połączonemu ze wzrostem ciśnienia.
Wyznaczanie stref EX
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymagań dotyczących BHP związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej, pracodawca dzieli przestrzenie i pomieszczenia zagrożone wybuchem na strefy, klasyfikując je na podstawie prawdopodobieństwa i czasu występowania atmosfery wybuchowej. Podczas klasyfikacji przestrzeni zagrożonych wybuchem, pracodawca powinien uwzględniać warstwy, osady pyłu i nagromadzony pył, jako źródła, które mogą potencjalnie wytwarzać atmosferę wybuchową i stwarzać niebezpieczeństwo wybuchu.
- Przestrzeń zagrożona wybuchem – przestrzeń, w której może wystąpić atmosfera wybuchowa w ilościach wymagających podjęcia specjalnych środków w celu zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy.
Atmosfera wybuchowa – mieszanina substancji palnych (w postaci gazów, par, mgieł lub pyłów) z powietrzem w warunkach atmosferycznych, w której po wystąpieniu zapłonu, spalanie rozprzestrzenia się na całą niespaloną mieszaninę.
Strefy zagrożenia wybuchem EX – klasyfikacja
- Strefa 0 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę z powietrzem substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł, występuje stale, często lub przez długie okresy.
- Strefa 1 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę z powietrzem substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł, może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania.
- Strefa 2 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę z powietrzem substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł, nie występuje w trakcie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia, utrzymuje się przez krótki okres
- Strefa 20 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu występuje stale, często lub przez długie okresy.
- Strefa 21 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania.
- Strefa 22 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu nie występuje w trakcie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia, utrzymuje się przez krótki okres.
Termin „normalne działanie” oznacza sytuację, w której urządzenia, systemy ochronne, części i podzespoły są używane w granicach swych parametrów działania.
Strefa ex – wymagania dotyczące oznakowania
Przestrzenie, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej w ilościach zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu, muszą być odpowiednio oznakowane – znakiem ostrzegawczym według wzoru określonego w załączniku do Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 r.
Cechy charakterystyczne dla znaku „strefa zagrożenia wybuchem EX”:
- trójkątny kształt,
- czarne litery EX na żółtym tle,
- czarne obramowanie trójkąta,
- żółte tło stanowiące co najmniej 50% powierzchni znaku.
Przepisy dopuszczają umieszczanie poza znakiem dodatkowych opisów, w szczególności tablic dotyczących oznaczenia stref, np. „strefa zagrożenia wybuchem 2”.
Strefa zagrożona wybuchem – tablice wykorzystywane do oznakowania granic wybuchowości
Strefy zagrożone wybuchem a rozporządzenie ATEX
W strefach zagrożonych wybuchem konieczne są specjalne środki ostrożności. ATEX to unijne dyrektywy określające wymagania bezpieczeństwa, jakie muszą spełniać miejsca pracy oraz sprzęt wykorzystywany w atmosferach wybuchowych. Zgodnie z zapisami dyrektywy 1999/92/WE pracodawca – w celu zapewnienia ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników – ma obowiązek podejmować techniczne i/lub organizacyjne środki, które zapobiegają tworzeniu się atmosfery wybuchowej, a tam gdzie natura określonych działań na to nie pozwala – unikać zapalenia atmosfer zagrożonych wybuchem i ograniczać szkodliwe efekty wybuchu.
Grupy i kategorie urządzeń oraz systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem
Urządzenia i systemy ochronne w miejscach, gdzie mogą występować środowiska wybuchowe, muszą być wybrane na podstawie kategorii określonych w dyrektywie 94/9/WE.
Grupa I
Urządzenia przeznaczone do stosowania wyrobiskach podziemnych kopalń i częściach instalacji powierzchniowych tych kopalń, narażonych na występowanie zagrożenia wybuchem metanu i/lub pyłu węglowego.
- Kategoria M 1 – urządzenia zaprojektowane i – w razie potrzeby – wyposażone w specjalne dodatkowe środki zabezpieczenia przeciwwybuchowego, tak aby mogły funkcjonować zgodnie z parametrami ruchowymi ustalonymi przez producenta i zapewniały bardzo wysoki poziom zabezpieczenia. Muszą być zdolne do działania nawet w przypadku rzadko występujących awarii urządzeń, w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.
- Kategoria M 2 – urządzenia zaprojektowane w sposób zapewniający funkcjonowanie zgodnie z parametrami ruchowymi, ustalonymi przez producenta i zapewniający wysoki poziom zabezpieczenia. Środki zabezpieczenia przeciwwybuchowego zapewniają wymagany poziom zabezpieczenia podczas normalnego działania, a także w przypadku bardziej surowych warunków pracy, w szczególności powstałych na skutek nieostrożnego obchodzenia się z urządzeniem i zmieniających się warunków środowiska.
Grupa II
Urządzenia przeznaczone do stosowania w innych gałęziach przemysłu narażonych na występowanie przestrzeni wybuchowych.
- Kategoria 1 – urządzenia zaprojektowane w sposób zapewniający funkcjonowanie zgodnie z parametrami ruchowymi, ustalonymi przez producenta i zapewniający bardzo wysoki poziom zabezpieczenia. Przeznaczone do użytku w przestrzeniach potencjalnego wybuchu z powodu stałej, częstej lub długotrwałej obecności mieszaniny powietrza z gazami, parami, mgłami lub mieszaniny pyłowopowietrzne. Muszą zapewniać wymagany poziom zabezpieczenia nawet w przypadku rzadko występującej awarii urządzenia.
- Kategoria 2 – urządzenia zaprojektowane w sposób zapewniający funkcjonowanie zgodnie z parametrami ruchowymi, ustalonymi przez producenta i zapewniający wysoki poziom zabezpieczenia. Przeznaczone do użytku w przestrzeniach, w których bardzo rzadko zachodzi prawdopodobieństwo istnienia przestrzeni zagrożonej wybuchem z powodu gazów, par, mgieł lub mieszanin pyłowo-powietrznych. Środki zabezpieczenia przeciwwybuchowego zapewniają wymagany poziom zabezpieczenia nawet w przypadku częstych zaburzeń lub uszkodzeń urządzeń, które zwykle należy brać pod uwagę.
- Kategoria 3 – urządzenia zaprojektowane w sposób zapewniający funkcjonowanie zgodnie z parametrami ruchowymi, ustalonymi przez producenta i zapewniający normalny poziom zabezpieczenia. Przeznaczone do użytku w przestrzeniach, w których istnienie prawdopodobieństwo występowania przestrzeni zagrożonych wybuchem z powodu gazów, par, mgieł lub mieszanin pyłowo-powietrznych; jeżeli one rzeczywiście występują, to ma to miejsce niezbyt często i jedynie przez krótki okres. Zapewniają wymagany poziom zabezpieczenia podczas normalnej pracy.
Strefa EX a kategoria urządzeń – wymagania
| Strefa | Kategoria urządzeń |
| 0 lub 20 | 1 |
| 1 lub 21 | 1 lub 2 |
| 2 lub 22 | 1, 2 lub 3 |
Przestrzenie zagrożone wybuchem dzieli się, klasyfikując je na podstawie prawdopodobieństwa i czasu wystąpienia atmosfery wybuchowej. W odniesieniu do palnych gazów i cieczy są to strefy 0, 1, 2 (odpowiednio: atmosfera wybuchowa występuje stale, często lub przez długie okresy; może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania; nie występuje w trakcie normalnego działania a w przypadku wystąpienia, utrzymuje się przez krótki okres). W przypadku pyłów wyznacza się strefy 20, 21, 22 (częstotliwość występowania analogicznie jak przy strefach 0, 1, 2).
Dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinno uwzględniać co najmniej: prawdopodobieństwo i czas występowania atmosfery wybuchowej; prawdopodobieństwo wystąpienia oraz uaktywnienia się źródeł zapłonu (w tym wyładowań elektrostatycznych); eksploatowane przez pracodawcę instalacje, używane substancje i mieszaniny, zachodzące procesy i ich wzajemne oddziaływania; rozmiary przewidywanych skutków wybuchu.
Ceny tablic z odpowiednimi piktogramami i informacjami o rodzaju strefy zagrożonej wybuchem wahają się od kilku do kilkudziesięciu złotych (zależnie od typu i rozmiaru znaku). Niezbędne oznakowanie zamówisz na Znakowo.pl.
