Substancje chemiczne – oznakowanie
Substancje i mieszaniny chemiczne mogą stwarzać zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi, którzy mają z nimi styczność, taką grupą są np. pracownicy laboratoriów. Z tego powodu poprawne oznakowanie niebezpiecznych preparatów jest elementem niezmiernie ważnym, a sposób oznakowania powinien spełniać odpowiednie normy.
Zgodnie z Kodeksem pracy niedopuszczalne jest stosowanie substancji chemicznych i ich mieszanin nieoznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację. Jak w takim razie powinny być oznakowane substancje chemiczne, a jak miejsca pracy, w których składuje się i wykorzystuje chemikalia? Szczegółowe wymagania regulują przepisy krajowe i unijne. Istotne zapisy dotyczące sposobu oznakowania niebezpiecznych preparatów chemicznych znajdują się m.in. rozporządzeniu CLP, a także w ustawie o substancjach i preparatach chemicznych oraz w rozporządzeniu w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie. W zależności od sytuacji stosuje się różne znaki chemiczne. Co oznaczają umieszczone na nich piktogramy? Wskazują one rodzaj niebezpieczeństwa, jakie stwarza dana substancja lub mieszanina.
Niebezpieczne substancje chemiczne – klasyfikacja
Ze względu na rodzaj zagrożenia, jakie stwarzają preparaty i substancje chemiczne, dzielimy je na:
- wybuchowe;
- utleniające;
- skrajnie łatwopalne;
- wysoce łatwopalne;
- łatwopalne;
- bardzo toksyczne;
- toksyczne;
- szkodliwe;
- żrące;
- drażniące;
- uczulające;
- rakotwórcze;
- mutagenne;
- działające szkodliwie na rozrodczość;
- szkodliwe dla środowiska.
Warto dodać, że jedna substancja może stwarzać zagrożenia różnego typu, może być np. jednocześnie bardzo toksyczna i rakotwórcza.
Oznakowanie miejsc magazynowania substancji i mieszanin chemicznych stwarzających zagrożenie
Miejsca, w których składowane są w znaczących ilościach substancje lub mieszaniny chemiczne stwarzające zagrożenie powinny być odpowiednio oznakowane – znakami ostrzegawczymi lub piktogramami określającymi rodzaj zagrożenia. Jeśli w magazynie składowane są różnorodne substancje lub mieszaniny stwarzające zagrożenie, wówczas można używać znaku ostrzegawczego „ogólny znak ostrzegawczy – ostrzeżenie o niebezpieczeństwie” (symbol wykrzyknika).
Znaki ostrzegawcze lub piktogramy umieszcza się w pobliżu miejsca składowania substancji lub mieszanin chemicznych, które stwarzają zagrożenie lub w miejscu wejścia na zagrożony teren. W szczególności oznakowanie powinno znajdować się na drzwiach do pomieszczeń magazynowych, gdzie znajdują się chemikalia. Tablice umieszcza się, w miarę możliwości, na wysokości linii wzroku. Uwzględnić należy przy tym występowanie wszelkich przeszkód między oznakowaniem a osobą patrzącą, zarówno przy wejściu na zagrożony teren, jak i w najbliższym otoczeniu danego zagrożenia. Znaki powinny być zamontowane w miejscach dobrze oświetlonych, łatwo dostępnych i widocznych. Dobrze, by były wykonane z materiałów odpornych na działanie niekorzystnych czynników atmosferycznych. Jeśli tablice z piktogramami są słabo widoczne w naturalnym oświetleniu, należy zastosować materiały odblaskowe, farby fosforyzujące lub dodatkowe oświetlenie tablic.
Znaki BHP
Miejsca w zakładzie pracy, w których występują zagrożenia dla pracowników powinny być oznakowane widocznymi barwami i/lub znakami bezpieczeństwa. Mówi o tym rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów BHP. Zgodnie z obowiązującymi przepisami stosuje się znaki nakazu, znaki zakazu oraz znaki ostrzegawcze spełniające wymagania normy PN-EN ISO 710.
Znaki ostrzegawcze BHP substancji chemicznych
Znaki ostrzegawcze BHP mają trójkątny kształt. Na żółtym tle z czarnymi krawędziami znajduje się czarny piktogram. W odniesieniu do niebezpiecznych substancji i mieszanin chemicznych przekazują informacje dotyczące ich właściwości i związanych z nimi zagrożeń.
Znaki BHP ostrzegające przed groźnymi chemikaliami:
- ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami o właściwościach wybuchowych,
- ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami o właściwościach utleniających,
- ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami łatwopalnymi,
- ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami toksycznymi,
- ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami żrącymi,
- ogólny znak ostrzegawczy – ostrzeżenie o niebezpieczeństwie.
Znaki ostrzegawcze BHP dotyczące substancji chemicznych mogą występować również w wersji z opisem. Piktogramy umieszczone na znakach zgodnych z normą PN-EN ISO 710 są czytelne i bardzo intuicyjne, jednak niektórych sytuacjach może być konieczne doprecyzowanie znaczenia znaku.
Przykładowe znaki ostrzegawcze BHP z opisem:
Znaki nakazu i zakazu BHP
Przy pracy z niebezpiecznymi substancjami i mieszaninami chemicznymi bardzo istotne jest zachowanie odpowiednich środków ostrożności. Znaki nakazu mogą np. wskazywać na konieczność używania środków ochrony indywidualnej podczas pracy z chemikaliami, a znaki zakazu – informować, jakie zachowania, ze względów bezpieczeństwa, są wyjątkowo niepożądane.
Przykładowe znaki zakazu i nakazu wskazujące na środki ostrożności przy pracy z substancjami i mieszaninami chemicznymi:
Piktogramy ostrzegawcze CLP
Aby ujednolicić przepisy dotyczące oznakowania substancji i preparatów chemicznych, rozporządzeniem CLP wprowadzono Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (GHS), który obowiązuje na terenie całej Unii Europejskiej. Piktogramy zgodne z tym rozporządzeniem mają charakter uniwersalny, są proste do odczytania, a dzięki temu przyczyniają się do zwiększenia ochrony zdrowia i życia ludzi, ale także ułatwiają obrót preparatami i substancjami chemicznymi.
Piktogramy CLP zastąpiły oznakowanie wg Dyrektywy 1967/548/WE i 1999/45/WE (pomarańczowe znaki z czarnymi piktogramami).
Pełna lista piktogramów, zgodnych z unijnym rozporządzeniem:
- GHS 01 – materiały wybuchowe;
- GHS 02 – substancje łatwopalne;
- GHS 03 – substancje utleniające;
- GHS 04 – gazy pod ciśnieniem;
- GHS 05 – substancje żrące;
- GHS 06 – toksyczność ostra kat. 1, 2, 3;
- GHS 07 – działanie drażniące; uczulające na skórę; toksyczność na narządy docelowe kat. 3; toksyczność ostra kat. 4;
- GHS 08 – działanie ogólnoustrojowe; działanie mutagenne; rakotwórczość; działanie szkodliwe na rozrodczość; działanie uczulające na drogi oddechowe; działanie tokstyczne na narządy docelowe kat. 1, 2; zagrożenie spowodowane aspiracją;
- GHS 09 – produkt stwarzający zagrożenie dla środowiska.
Etykiety
Opakowanie i pojemniki, które zawierają substancje i mieszaniny chemiczne zaklasyfikowane jako niebezpieczne, powinny być opatrzone etykietami zawierającymi określone elementy. Na etykietach umieszcza się m.in. informacje o nazwie substancji lub mieszaniny, dane teleadresowe przedsiębiorstwa, które wprowadziło preparat do obrotu, odpowiednie znaki ostrzegawczy, wraz z wymienionymi rodzajami zagrożenia, hasła ostrzegawcze, zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz zwroty wskazujące na środki ostrożności.
Substancje chemiczne – przykłady etykiet
